Trzyletni program szkolenia sportowego na poziomie liceum – propozycja rozwiązań kompleksowych
Program szkolenia w liceum sportowym, Szkole Mistrzostwa Sportowego (SMS), obejmuje (w większości przypadków) fundamentalny fragment kariery – przełom wieku juniora i seniora. Zajęcia sportowe w SMS powinny być tak zaprojektowane, by z jednej strony rozwinąć u najbardziej utalentowanych motywację zostania najlepszym w sporcie wyczynowym, a z drugiej stworzyć rzeczywiste podwaliny funkcjonalne i techniczno-taktyczne pod faktyczne mistrzostwo. Służyć temu powinien – w pierwszej kolejności – racjonalny i wykonalny długofalowy program treningu.
Pobyt utalentowanego ucznia w SMS przypada, w zależności od dyscypliny i płci, na często odmienny fragment wieloletniego procesu szkolenia (tzw. ontogenezy sportowej). Dla wielu dyscyplin przedział wieku 15-19 lat może oznaczać inne cele i zadania sportowe, a także inną strategię i specyfikę szkolenia. W tabeli 3.1 przedstawiono orientacyjny wiek rozpoczynania treningów w różnych dyscyplinach sportu, a w tabeli 3.2 strefy wiekowe pierwszych znaczących sukcesów. Odniesienia takie są fundamentalne przy budowie programu szkoleniowego dla liceum sportowego.
Z problemem dynamiki rozwoju sportowego wiąże się ściśle zagadnienie etapizacji szkolenia. Doświadczenia w tym zakresie są olbrzymie i większość Autorów opowiada się za co najmniej 3-4 etapami szkolenia (Sozański 1986, Raczek 1991, Naglak 1991, Płatonow 1997):
1) etapem szkolenia wszechstronnego,
2) etapem szkolenia ukierunkowanego,
3) etapem szkolenia specjalistycznego oraz (w większości rozwiązań)
4) etapem szkolenia mistrzowskiego, często zwanego etapem stabilizacji osiągnięć.
Każdy z tych etapów ma precyzyjnie określone cele oraz zadania sportowe i szkoleniowe, z bardzo mocno zaznaczoną preferencją dla tzw. treningu progresywnego (Sozański 1986).
Tabela 3.1. Orientacyjny wiek rozpoczynania treningu w grupach wszechstronnego przygotowania dla poszczególnych dyscyplin.
Tak pojmowana etapizacja szkolenia to nic innego, jak programowo opisana droga dojścia do mistrzostwa w danej dyscyplinie sportu. Droga, którą można pokonać w indywidualnym tempie (o czym decyduje skala talentu sportowca), ale która musi posiadać naukowe i metodyczne podstawy. Do kluczowych spraw w tym obszarze trzeba zaliczyć trzy kwestie, które muszą być zdefiniowane i opracowane w każdej dyscyplinie sportu:
1) określenie podstawowych wskaźników mistrzostwa sportowego, tzw. model mistrza,
2) metodyczne zdefiniowanie etapów i kryteriów selekcyjnych,
3) określenie strategii wieloletniego treningu i współzawodnictwa sportowego.
Tabela 3.2. Strefy wiekowe pierwszych sukcesów w sporcie.
Podstawowe cechy charakteryzujące model mistrza to:
• wiek osiągania najlepszych wyników i tendencje jego zmian,
• budowa somatyczna – wysokość, masa i skład ciała, typ budowy, itp.,
• poziom przygotowania sprawnościowego, głównie wiodących zdolności motorycznych,
• przygotowanie techniczne, np. zakres technik w fazie ataku i obrony,
• przygotowanie taktyczne, np. liczba wariantów i schematów taktycznych,
• przygotowanie psychiczne, np. poziom motywacji, struktura osobowości czy cech woli (Ważny 1997, Ryguła 2000).
W każdym jednak przypadku warto uwzględniać indywidualne predyspozycje sportowców, które nie zawsze muszą mieścić się w pragmatycznych ramach „modelu mistrza”. Model ten określa bowiem kierunek szkolenia, jak również kierunek poszukiwań właściwych kandydatów – zawsze jednak istnieje margines znacznej kompensacji poziomu jednych cech wyższymi wartościami innych zdolności, co często tworzy zupełnie nowy układ wartości modelowych.
Model mistrza wyznacza także kierunek działań selekcyjnych. Od tego z kim będzie się pracować w sporcie, często zależy potencjalna możliwość sukcesu. Selekcja to trudny, złożony i wieloletni proces, doskonale zresztą opisany w piśmiennictwie fachowym (Burns 1996, Wołkow 1997, Zaporożanow 1997, Sozański 1999, Śledziewski 2001). Tutaj przypominamy jedynie trzy podstawowe kanony tego zagadnienia: rodzaje, etapy i kryteria selekcyjne (tabela 3.3).
Tabela 3.3. Rodzaje, etapy i kryteria selekcyjne występujące w sporcie wyczynowym
