Problematyka i metoda badań
Kontrowersje narosłe wokół społecznych skutków tak doraźnych jak i długotrwałych – uprawiania sportu wyczynowego przez dzieci i młodzież wiązano zazwyczaj ze zjawiskiem „wczesnej specjalizacji” [Ważny Z., 1994], Także lansowanie idei „szybkich karier sportowych”, stanowiły wystarczające powody do socjologicznej refleksji nad młodzieżą utalentowaną sportowo uczącą się i trenującą w systemie szkół mistrzostwa sportowego. Taki właśnie układ elementów idee, ludzie i środki osadzony w konkretnym systemie społecznym pozwala ująć problem oczekiwań i aspiracji młodzieży uzdolnionej sportowo w kategoriach teorii instytucji oraz teorii funkcjonalno-systemowej [Merton R., 1982],
Przedmiotem prezentowanych badań były opinie i wiedza młodzieży sportowej pięciu wybranych celowo publicznych szkół mistrzostwa sportowego na temat ich sportu wyczynowego. Była to młodzież z następujących szkół:
1. Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 12, 00-216 Warszawa, ul. Konwiktorska 5/7; łyżwiarstwo figurowe – 5 osób, żeglarstwo, pływanie – 21.
2. VII Liceum Ogólnokształcące im. J. Słowackiego, 02-067 Warszawa, ul. Wawelska 46; lekkoatletyka – 58 osób.
3. LIX Liceum Ogólnokształcące Mistrzostwa Sportowego, 01 -806 Warszawa, ul. Zuga 19; lekkoatletyka-37 osób, szermierka – 29 osób, pięciobój nowoczesny – 30 osób.
4. Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza Wielkiego SMS, 78-600 Wałcz, ul. Kilińszczaków 59, kajakarstwo – 53, wioślarstwo – 20 osób.
5. Zespół Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego, 34-501 Zakopane, ul. Karłowicza 6; biathlon – 12, łyżwiarstwo szybkie – 22, narciarstwo – 76.
Badania przeprowadzono w kwietniu i maju 1997 roku.
Przedmiotem naszych zainteresowań były postawy młodzieży wobec sportu wyczynowego oraz ich opinie na temat sportu wyczynowego jako źródła wartości w szerszym układzie społeczno-kulturowym (ponieważ to właśnie wartości tworzą normy w ramach różnych dziedzin życia i różnych systemów społecznych). Interesowały nas także postawy młodzieży wobec sportu wyczynowego, jako wyznaczniki, zmienne, które podkreślają dyspozycje osobowości w zakresie funkcjonowania młodego sportowca w „systemie działania” tj. adaptacji, osiągania celów, kultywowania wzorów i usuwania napięć.
Byliśmy także zainteresowani przebiegiem karier sportowych młodych sportowców, ich stażem i poziomem osiągnięć sportowych, samooceną ich wyników w sporcie i samooceną ich wyników w nauce. Ponadto interesowały nas oceny warunków socjalnych, treningowych i nauki, ocena własnych możliwości w osiąganiu sukcesu w rywalizacji sportowej. W konsekwencji tych wskaźników chodziło nam przede wszystkim o samoświadomość ich uczestnictwa w sporcie wyczynowym.
Naszym szczególnym zamierzeniem było również sięgnięcie do wiedzy sportowców nt. ich miejsca i roli w sporcie wyczynowym by móc odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu młodzież ta jest wstanie realizować „idee szybkich karier sportowych”? Czy młodzież ta ma w sobie wystarczający potencjał?.
Badania te przeprowadzono metodą wywiadu socjologicznego przy pomocy narzędzia tj. ankiety pt. „Sport wyczynowy utalentowanej młodzieży” [Karwacki A. 1997],
Wspomniana ankieta składała się z 74 pytań, głównie zamkniętych, gdzie w odpowiedziach na nie chodziło nam o oceny i postawy badanych oraz pytań otwartych, gdzie w odpowiedziach na pytania ciekawi byliśmy ich wiedzy nt. sportu wyczynowego i ich sportowej biografii.
Badana młodzież wywodziła się z różnych środowisk społecznych – 47,9% badanych sportowców pochodziło z rodzin inteligenckich, a 28,8% badanych pochodziło z rodzin robotniczych. Badani sportowcy to głównie młodzież w przedziale wieku 15-19 lat. Najliczniejszą reprezentację tej grupy stanowią sportowcy w wieku 16 lat – 38,1% oraz w wieku 17 lat-26,1%. Pozostałe kategorie wieku występowały w mniejszym procencie. Pod względem płci w grupie tej dominowały kobiety – 52,1 %. Uczniowie-sportowcy tych 5 szkół mistrzostwa sportowego najliczniej reprezentowali i trenowali takie dyscypliny sportowe jak: lekkoatletyka, narciarstwo, szermierka, kajakarstwo. Te wymienione dyscypliny trenowało ponad 75% sportowców. Większość (50,9%) badanej młodzieży w czasie przeprowadzania badań miało większy niż 5 lat staż treningowy. Poziom sportowy badanej młodzieży został zdiagnozowany na podstawie klas sportowych, które w sportach indywidualnych były przydzielane sportowcom przez Polskie Związki Sportowe.