Dobór obciążeń winien być podporządkowany uwarunkowaniom rozwoju biologicznego, wymogom modelu mistrzostwa sportowego i aktualnemu stanowi wytrenowania. Wymiar obciążenia, dobór metod i środków nie mogą naruszać naturalnego rytmu wzrastania i dojrzewania, powinny natomiast stymulować funkcje ustroju zgodnie z wyznaczonym celem szkoleniowym i wychowawczym. Trening dzieci i młodzieży, mimo iż stanowi wstępną fazę długotrwałego procesu, mieści już w sobie elementy modelu treningu charakterystycznego dla dorosłych. Jednak tak jak dziecko nie jest pomniejszonym odbiciem człowieka dorosłego, tak dobieranie obciążeń dla dzieci nie może polegać tylko na odwzorowaniu, w odpowiednio pomniejszonej skali, treningu mistrzowskiego. Niezbędna jest tu optymalizacja uwzględniająca i biologię rozwoju i zróżnicowane cele na poszczególnych etapach.
Celem pracy była analiza obciążeń treningowych koszykarek w wieku 16-18 lat w 3-letnim cyklu szkolenia SMS PZKosz.
Materiał badawczy stanowiły dzienniki treningowe prowadzone przez trenera zespołu SMS PZKosz, dokumentujące pracę wykonaną przez koszykarki w trzech kolejnych latach szkolenia 1999/2000, 2000/2001 i 2001/2002. W analizowanych cyklach drużyna występowała, odpowiednio, w rozgrywkach II ligi, I ligi i ekstraklasy. Charakterystykę badanych zawodniczek zamieszczono w tabeli 10.1.
Tabela 10.1. Charakterystyka badanych koszykarek
W pracy wykorzystano metodę dokumentowania i analizy obciążeń opracowaną w Zakładzie Teorii Sportu AWF Warszawa. Metoda ta ujmuje obciążenia w dwóch kategoriach identyfikacji wysiłku:
• ze względu na rodzaj przygotowania (tzw. obszar informacyjny),
• ze względu na oddziaływanie na mechanizmy energetyczne ustroju (tzw. obszar energetyczny), z modyfikacją polegającą na wyznaczeniu zakresów intensywności ćwiczeń.
Klasyfikacja obciążeń ze względu na kierunek oddziaływania, czyli rodzaj stosowanych grup środków uwzględnia:
1) Obciążenia (środki) o charakterze wszechstronnym (W), rozwijające potencjał ruchowy sportowca, które nie mają jednak bezpośredniego wpływu na kształtowanie dyspozycji specjalistycznych określonych przez model mistrzostwa danej dyscypliny czy konkurencji.
2) Obciążenia (środki) o charakterze ukierunkowanym (U), kształtujące przede wszystkim funkcjonalne mechanizmy specjalistycznych wysiłków. Wykorzystuje się tu głównie celowo dobrane ćwiczenia rozwijające cechy przygotowania sprawnościowego dla danej (lub przyszłej) specjalizacji. Dobór ćwiczeń i charakterystyka ich realizacji uwzględnia strukturalne i funkcjonalne podobieństwo z wymogami ćwiczenia startowego. Obciążenia o charakterze ukierunkowanym stanowią pośrednie ogniwo między obciążeniami wszechstronnymi (ogólnymi) a specjalnymi i nie wywierają bezpośredniego wpływu na przygotowanie startowe.
3) Obciążenia (środki) o charakterze specjalnym (S), kształtujące specyficzny zespół właściwości funkcjonalnych, sprawnościowych i ruchowych, zgodnie z zasadą postępującej adaptacji do wymogów startowych. Mieszczą się tu ćwiczenia startowe, specjalne ćwiczenia sprawności z odwzorowaniem wewnętrznej i zewnętrznej struktury ruchu ćwiczenia startowego (bądź jego części), specjalne ćwiczenia wspomagające, wykonywane z zachowaniem wewnętrznej bądź zewnętrznej struktury ruchu ćwiczenia startowego (lub jego części), nauczanie i doskonalenie techniki w ćwiczeniach o pełnej strukturze ruchu bądź wybranych jego faz – w warunkach naturalnych oraz w postaci ćwiczeń imitacyjnych.
Charakterystyka wysiłków w poszczególnych zakresach intensywności przedstawia się następująco:
Zakres 1 – wysiłki z intensywnością bardzo małą i małą, charakter wysiłku tlenowy (oddziaływanie o charakterze podtrzymującym), HR nie przekraczające po pracy 130-140 ud./min.
Zakres 2 – ćwiczenia z intensywnością umiarkowaną i dużą, charakter wysiłku tlenowy, kształtujący ich moc i pojemność, HR bezpośrednio po pracy 160-180 ud./min; poziom zakwaszenia 2-4 mmol/l, czas trwania serii pojedynczych wysiłków – zazwyczaj powyżej 300 s (do 3 i więcej h w pracy ciągłej).
Zakres 3 – praca z intensywnością dużą i submaksymalną, charakter wysiłku mieszany (tlenowo-beztlenowy), kształtujący moc tlenową i pojemność beztlenowych źródeł energii, HR bezpośrednio po wysiłku powyżej 180 ud./min, poziom zakwaszenia 4-6 mmol/l; czas trwania serii pojedynczych wysiłków – do 300 s.
Zakres 4 – wysiłki z intensywnością submaksymalną i zbliżoną do maksymalnej; charakter pracy beztlenowy kwasomlekowy, kształtujący moc i pojemność, HR bezpośrednio po ćwiczeniach większa niż 190 ud./min, poziom zakwaszenia 6-14 mmol/l; czas trwania pojedynczych wysiłków: 20-120 s.
Zakres 5 – ćwiczenia z intensywnością zbliżoną do maksymalnej i maksymalną; charakter wysiłku beztlenowy niekwasomlekowy, kształtujący ich moc, HR bezpośrednio po pracy 150-160 ud./min; czas trwania pojedynczych wysiłków nie przekracza 20 s.
Zakres (6) (dodatkowo) – ćwiczenia nasilające przemiany anaboliczne.
Obciążenia treningowe, zrealizowane w trzech makrocyklach rocznych przez zawodniczki SMS PZKosz, analizowano z uwzględnieniem ich struktury i dynamiki oraz zastosowanych grup środków treningu.
W I makrocyklu, trwającym od 02.09.99 do 19.04.00, przeprowadzono 172 jednostki treningowe o całkowitym obciążeniu treningowym (TR) wynoszącym 211 h 39 min 27 s. W II makrocyklu (04.09.00-20.06.01) zrealizowano 191 jednostek treningowych, aTR wyniosło 279 h 53 min 31 s. Natomiast III makrocykl (03.09.01–09.07.02) był najdłuższy, z uwagi na udział drużyny w finałach Mistrzostw Europy juniorek. Tu zanotowano 227 jednostek treningowych i TR wynoszące 387 h 10 min 24 s (tabela 2).